NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 14 – आर्यभट:
Exercise : Solution of Questions on page Number : 97
प्रश्न 1:
एकपदेन उत्तरत −
(क) सूर्य कस्यां दिशायाम् उदेति?
(ख) आर्यभटस्य वेधशाला कुत्र आसीत्?
(ग) महान गणितज्ञ: ज्योतिविच्च क: अस्ति?
(घ) आर्यभटेन क: ग्रन्थ: रचित: ?
(ङ) अस्माकं प्रथमोपग्रहस्य नाम किम् अस्ति?
उत्तर 1:
(क) पूर्वस्याम् ।
(ख) पाटलीपुत्रे।
(ग) आर्यभट: ।
(घ) आर्यभटीयम्।
(ङ) आर्यभट: ।
प्रश्न 2:
सन्धिविच्छेद कुरूत −
(क) ग्रन्थोऽयम् – ——————— + ———————
(ख) सूर्याचल: – ——————— + ———————
(घ) कालातिगामिनी – ——————— + ———————
(ङ) प्रथमोपग्रहस्य – ——————— + ———————
उत्तर 2:
(क) ग्रन्थोऽयम् – ग्रन्थ: + अयम्
(ख) सूर्याचल: – सूर्य + अचल:
(ग) तथैव – तथा + इव
(घ) कालातिगामिनी – काल + अतिगामिनी
(ङ) प्रथमोपग्रहस्य – प्रथम + उपग्रहस्य
Exercise : Solution of Questions on page Number : 98
प्रश्न 3:
अधोलिखित पदानां विपरीतार्थक पदानि लिखत −
(क) उदय: ———————
(ख) अचल: ———————
(ग) अन्धकार: ———————
(घ)स्थिर: ———————
(ङ) समादर: ———————
उत्तर 3:
(क) उदय: अस्त:
(ख) अचल: चल:
(ग) अन्धकार: प्रकाश:
(घ) स्थिर: अस्थिर:
(ङ) समादर: निरादर:
प्रश्न 4:
अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत −
(क) साम्प्रतम् ———————
(ख) निकषा ———————
(ग) परित: ———————
(घ) उपविष्ट: ———————
(ङ) कर्मभूमि: ——————–
(च) वैज्ञानिक: ——————-
उत्तर 4:
(क) साम्प्रतम् – साम्प्रतं क्रीडाक्षेत्रे गच्छ।
(ख) निकषा – तृणं निकषा वृक्ष: अस्ति।
(ग) परित: – विद्यालयं परित: उद्यानमस्ति।
(घ) उपविष्ट: – काष्ठपीठे उपविष्ट:।
(ङ) कर्मभूमि: – एष: मम् कर्मभूमि: अस्ति।
(च) वैज्ञानिक: – वैज्ञानिक: अनवेषणं करोति।
प्रश्न 5:
मञ्जूषात: पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत −
नौकाम् ,पृथिवी ,तदा ,चला ,अस्तं
(क) सूर्य: पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिम दिशि च ——————— गच्छति।
(ख) सूर्य: अचल: पृथिवी च ———————।
(ग) ——————— स्वकीये अक्षे घूर्णति।
(घ) यदा पृथिव्या: छाया पातेन चन्द्रस्य प्रकाश: अवरूध्यते ——————— चन्द्रग्रहण
भवति।
(ङ) नौकायाम् उपविष्ट: मानव: ——————— स्थिरामनुभवति।
उत्तर 5:
(क) सूर्य: पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिम दिशि च अस्तं गच्छति।
(ख) सूर्य: अचल: पृथिवी च चला।
(ग) पृथिवी स्वकीये अक्षे घूर्णति।
(घ) यदा पृथिव्या: छाया पातेन चन्द्रस्य प्रकाश: अवरूध्यते तदा चन्द्रग्रहण भवति।
(ङ) नौकायाम् उपविष्ट: मानव: नौकाम् स्थिरामनुभवति।
Exercise : Solution of Questions on page Number : 99
प्रश्न 6:
उदाहरणानुसार पद परिचयं ददत −
| पदानि | लिङ्गम | विभक्ति: | वचनम् |
| यथा चन्द्रस्य | पुँल्लिङ्ग | षष्ठी | एकवचनम् |
| (क) वेधशालायाम् | ………… | ………… | ………… |
| (ख) पृथिवी | ………… | ………… | ………… |
| (ग) परम्परया | ………… | ………… | ………… |
| (घ) त्रीणि | ………… | ………… | ………… |
| (ङ) छायापातेन | ………… | ………… | ………… |
उत्तर 6:
| पदानि | लिङ्गम | विभक्ति: | वचनम् |
| यथा चन्द्रस्य | पुँल्लिङ्ग | षष्ठी | एकवचनम् |
| (क) वेधशालायाम् | स्त्रीलिङ्ग: | सप्तमी | एकवचनम् |
| (ख) पृथिवी | स्त्रीलिङ्ग: | प्रथमा | एकवचनम् |
| (ग) परम्परया | स्त्रीलिङ्ग: | तृतीया | एकवचनम् |
| (घ) त्रीणि | नपुसंकलिङ्ग: | प्रथमा | एकवचनम् |
| (ङ) छायापातेन | पुँल्लिङ्ग: | तृतीया | एकवचनम् |
प्रश्न 7:
‘मति’ शब्दस्य रूपाणि पूरयत −
| पदानि | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| प्रथमा | मति: | मती | मतय: |
| द्वितीया | मतिम् | ………… | मती: |
| तृतीया | मत्या | मतिभ्याम् | ………… |
| चतुर्थी | ………… | मतिभ्याम् | मतिभ्य: |
| पञ्चमी | मत्या:,मते: | ………… | ………… |
| षष्ठी | ………… | मत्यो: | मतीनाम् |
| सप्तमी | मत्याम् | मत्यो: | मतिषु |
| सम्बोधनम् | ………… | हे मती। | हे मतय:। |
उत्तर 7:
| पदानि | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| प्रथमा | मति: | मती | मतय: |
| द्वितीया | मतिम् | मती | मती: |
| तृतीया | मत्या | मतिभ्याम् | मतिभि: |
| चतुर्थी | मत्यै,मत्ये | तिभ्याम् | मतिभ्य: |
| पञ्चमी | मत्या:,मते: | मतिभ्याम् | मतिभ्य: |
| षष्ठी | मत्या: | मत्यो: | मतीनाम् |
| सप्तमी | मत्याम् | मत्यो: | मतिषु |
| सम्बोधनम् | हे मते! | हे मती। | हे मतय:। |